ታሪኻዊ መበቆልን ምዕባለን ፍሪጅ

ታሪኻዊ መበቆል ፍሪጅ።

መስርሕ ልምዓት ፍሪጅ።

ታሪኻዊ መበቆል ፍሪጅ

ደቂ ሰባት ካብ ኣዝዩ ንእስነቱ ጀሚሩ ኣብ ዝተሓተ ሙቐት ዝተዓቀበ መግቢ ንመበላሸዊ ንኸይበላሾ ዝወሓደ ምዃኑ ይፈልጡ እዮም። ኣብ ልዕሊ 2000 ቅ.ል.ክ (20 ክፍለ ዘመን ቅ.ል.ክ.፡ እቶም ጥንታውያን ነበርቲ ሩባታት ኤፍራጥስን ቲግሪስን ኣብ ባቢሎን ምዕራብ ኤስያ፡ ስጋ ኣብ ፍሪጅ ንምትካል ኣብ ጉድጓድ በረድ ክሃንጹ ጀመሩ። ኣብ ስርወ መንግስቲ ሻንግ (ካብ መጀመርታ መበል 17 ክፍለ ዘመን ክሳብ 11 ክፍለ ዘመን ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ)፡ ቻይና ንመግቢ ንምዕቃብ በረድ ከመይ ከም እትጥቀም እውን ትፈልጥ ነይራ። ኣብ ማእከላይ ዘመን፡ ብዙሓት ሃገራት ኣብ ብዙሓት ሃገራት በረድ ንምዕቃብ ኣብ ፍሉይ ማይ ካቢነታት ወይ ኣብ ካቢነታት እምኒ በረድ ንምእታው ይቐርባ ነበራ። ክሳብ 1850ታት እዚ ዓይነት . ላዕለዋይ ፍሪዘር ፍሪጅ ኣብ ኣሜሪካ ተሸይጡ።

'ፍሪጅ' ዝብል ቃል ክሳብ መፋርቕ መበል 17 ክፍለ ዘመን ኣብ ምዕራብ ናብ ቋንቋ ኣመሪካ ኣይኣተወን። ምስ ምዕባለ እታ ከተማ፡ ንግዲ በረድ በብቑሩብ ማዕቢሉ ኣሎ። በብቑሩብ ብሆቴላት፡ ሆቴላት፡ ሆስፒታላትን ገለ ኣስተውዓልቲ ከተማዊ ነጋዶን ንዕቃበ ስጋ፡ ዓሳን ሓርጭን ይጥቀሙሉ ነበሩ። ድሕሪ ኲናት ሓድሕድ ኣመሪካ (1861-1865 ዓ.ም.ፈ.)፡ ኣብ ፍሪጅ ዘለወን ናይ ጽዕነት መካይን በረድ፡ ከምኡ’ውን ንሲቪላዊ ኣጠቓቕማ ተጠቒሙ። ኣብ 1880 ፍርቂ ናይቲ . ሬትሮ ፍሪጅ ፡ ሓደ ሲሶ ድማ ኣብ ቦስተንን ቺካጎን ዝሽየጥ ፍሪጅ ናብቲ ገዛ ኣትዩ ነይሩ። ኣብ ኒውዮርክ፡ ፊላደልፊያን ባልቲሞርን ዝሽየጥ ተመሳሳሊ ፍርያት እውን ፍሪጅ ኣለዎም።

ስሉጥ ፍሪጅ ምህናጽ ከምቲ እንሓስቦ ቀሊል ኣይኮነን። ኣብ መጀመርታ 1800ታት፡ መሃዝቲ፡ ብዛዕባ እቲ ኣብ ሳይንስ መዝሓሊ ወሳኒ ዝነበረ ተርሞፊዚካዊ ፍልጠት ዝምልከት መባእታዊ ርድኢት ነይርዎም። ኣብ ምዕራብ ሰባት፡ እቲ ዝበለጸ ፍሪጅ ንበረድ ምቕላጥ ክከላኸል ከም ዘለዎ ይኣምኑ ነበሩ፣ ኣብቲ እዋን እቲ ኣዝዩ ልሙድ ዝኾነ ከምዚ ዝኣመሰለ ኣረኣእያ ድማ ተራ መዝሓሊ ዝጻወት ዝነበረ ምቕላጥ በረድ ስለ ዝነበረ ጌጋ እዩ ነይሩ። በረድ ንምዕቃብ ኣብ መጀመርታ መዓልታት ብዙሕ ጻዕሪ ተገይሩ፣ እዚ ድማ ነቲ በረድ ብኮቦርታ ምጥቕላል ሓዊሱ እቲ በረድ ስርሑ ክሰርሕ ከይክእል። መሃዝቲ ንብቑዕ ፍሪጅ ዘድሊ ልክዕ ሚዛን መከላኸሊን ዑደትን ንምርካብ ክሳብ መወዳእታ መበል 19 ክፍለ ዘመን ኣብ ዝቐረበሉ እዋን’ዩ።

መስርሕ ልምዓት ፍሪጅ

ኣብ 1800 ግን ሓደ መሃዚ ሓረስታይ ሜሪላንድ ቶማስ ሞር ብቕኑዕ መንገዲ ረኸበ። ካብ ዋሽንግተን ኣስታት 20 ማይልስ ርሒቑ ዝርከብ ሕርሻ ይውንን፣ ኣብኡ ድማ ቁሸት ከተማ ጆርጅ ማእከል ዕዳጋ እዩ። ሓርጭ ናብ ዕዳጋ ከብጽሕ ከሎ ምስ ሓደ . ታሕተዋይ ፍሪዘር ፍሪጅ ናይ ዲዛይኑ፡ ዓማዊል ነቲ ኣብ ተወዳደርቲ ባልጃታት ብቕልጡፍ ዝፍኖ ሓርጭ ሓሊፎም ብእግሮም ክኸዱን ካብቲ ናይ ዕዳጋ ዋጋ ንላዕሊ ክኸፍሎምን ከም ዝኽእልን ገና ፍሩይ፡ ተሪርን ጽፉፍ ምቑራጽን ይኸፍሎ። ፓውንድ ሓርጭ። ሙር፡ ሓደ ረብሓ ፍሪጅኡ፡ ሓረስቶት ፍርያቶም ንኽዝሕሉ ለይቲ ናብ ዕዳጋ ክኸዱ ከምዘይግደዱ ይዛረብ።

ኣብ 1822 እቲ ፍሉጥ ናይ እንግሊዛዊ ፊዚከኛ ፋራዳይ፡ ካርቦን ዳይኦክሳይድ፡ ኣሞንያ፡ ክሎሪንን ካልእ ጋዛትን ኣብ ትሕቲ ጸቕጢ ዝፈጥር ኩነታት ናብ ፈሳሲ ከም ዝቕየርን፡ እቲ ጸቕጢ ምስ ወረደ ድማ ጋዛት ከም ዝኸውንን ረኸበ። ኣብ መስርሕ ምቕያር ካብ ፈሳሲ ናብ ጋዝ፡ ብዙሕ ሙቐት ክምጥጥ እዩ፡ እዚ ድማ ነቲ ኣብ ከባቢኡ ዘሎ ሙቐት ብቕልጡፍ ከም ዝንኪ ይገብሮ። እዚ ብፋራዳይ ዝተረኽበ ርኽበት፡ ከም ኮምፕረሰራት ዝኣመሰሉ ኣርቲፊሻል ናይ መዝሓሊ ቴክኖሎጂታት ንምምሃዝ፡ ንደሓር ወለዶታት ክልሰ-ሓሳባዊ መሰረት ሂቡ። እቲ ናይ መጀመርታ ኣርቲፊሻል ፍሪጅ ኮምፕረሰር ብሃሪሰን ኣብ 1851 ዝተማህዘ እዩ።ሃሪሰን፡ ወናኒ ናይ ኣውስትራልያ 'Geelong Advertiser'፡ ወይ ኣብ ብረት ሓያል ናይ ምዝሓል ጽልዋ ከም ዘለዎ ምስ ረኸበ፡ ብኤተር ዓይነት ጽሬት እዩ ነይሩ። ኤተር ኣዝዩ ትሑት ፍልሖ ዘለዎ ፈሳሲ ኮይኑ፡ ንትንፋስ ኢንዶተርሚክ ተርእዮታት ዝቐንዐ እዩ። ሃሪሰን ኤተርን ኤን ብምጥቃም ፍሪዘር ኣማዕቢሉ . 3 ማዕጾ ፍሪጅ ድሕሪ መጽናዕቲ ጸቕጢ ፓምፕ ብምግባር ኣብ ቪክቶርያ፡ ኣውስትራልያ ኣብ እንዳ ወይኒ፡ ኣብ እዋን ምፍራይ ወይኒ ንዝዝሕልን ምዝሓልን ኣብ እንዳ ወይኒ ተለኺዩ።

ኣብ 1873 ጀርመናዊ ኬሚስትን መሃንድስን ካርል ፎን ሊንደ ፍሎሪን ከም መዝሓሊ ተጠቒምካ ነቲ ፍሪጅ መሃዝዎ። ሊንደ ንእሽቶ ሞተር ስቲም ብምጥቃም ነቲ ናይ ምጽቃጥ ስርዓት ይዝውር፣ ስለዚ ኣሞንያ ብተደጋጋሚ ይጽቀጥን መዝሓሊ ንምፍራይ ይትንፋን። ሊንደ መጀመርያ ምህዞኡ ኣብቲ ኣብ ዊስባደን ዝርከብ ሰዶዶማር ቢራ ፋብሪካ ብምትግባሩ፡ ንኢንዱስትርያዊ ፍሪጅ ዲዛይን ብምግባርን ብምፍራይን እዩ። ጸኒሑ ድማ ነቲ ኢንዱስትርያዊ ፍሪጅ ኣመሓይሹ። ንዕኡ ንእሽቶ ንምግባር፡ ኣብ 1879፡ ኣብ ዓለምና ናይ መጀመርታ ኣርቲፊሻል ኣብ ፍሪጅ ዝኣተወ ፍሪጅ ገዛ ተዳልዩ። እቲ ብሃፋ ዝሰርሕ ዝነበረ ፍሪጅ ብቕልጡፍ ናብ ምፍራይ ኣትዩ፣ ኣብ 1891 ድማ ኣብ ጀርመንን ኣመሪካን 12,000 ኣሃዱታት ተሸይጡ ነበረ።

እቲ ንኮምፕረሰር ዝዝውር ናይ መጀመርታ ኤሌክትሪክ ሞተር ብሽወደናዊ መሃንድሳት ብራይተንን መንደስን ኣብ 1923 ዝተማህዘ እዩ።ሓደ ኣመሪካዊ ኩባንያ ድሒሩ ፓተንቶም ዓዲጉ ኣብ 1925 ድማ ናይ መጀመርታ ናይ ገዛ ኤሌክትሪክ ፍሪጅ ኣፍረየ። ኣብቲ ናይ መጀመርታ ናይ ኤሌክትሪክ ፍሪጅ፡ እቲ ኤሌክትሪክ ኮምፕረሰርን ፍሪጅን ተፈላልዩ። እዚ ዳሕረዋይ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ትሕቲ መሬት ዝርከብ ፎርኖ ወይ መኽዘን ናይቲ ገዛ ይቕመጥ እሞ ምስቲ ኤሌክትሪካዊ ኮምፕረሰር ብሻምብቆታት ኣቢሉ ይተኣሳሰር። ጸኒሑ ክልቲኦም ናብ ሓደ ተደሚሮም። ቅድሚ 1930ታት መብዛሕትኦም እቶም ዝጥቀሙሉ ዝነበሩ መዝሓሊታት ፍሪጅ ውሑሳት ዘይኮኑ እዮም ነይሮም፣ ከም ኤተር፣ ኣሞንያ፣ ሳልፈሪክ ኣሲድ ወዘተ፣ ተቓጻጺ፣ ምብስባስ ወይ ምቁጣዕ እዩ ነይሩ። ጸኒሐ ድማ ውሑስ መዝሓሊ ክደሊ ጀሚረ ፍሬዮን ረኺበዮ። ፍሪዮን መርዛም ዘይኮነ፡ ዘይኮሮሲቭ፡ ዘይነድሪ ዘይነድድ ፍሎሪን ውህደት እዩ። ነዊሕ ከይጸንሐ ንዝተፈላለየ መሳርሒታት መዝሓሊ መዝሓሊ ኮይኑ ንልዕሊ 50 ዓመታት ኣብ ጥቕሚ ዝውዕል ኮይኑ። ፍሬዮን ግን ኣብ ልዕሊ እቲ ኦዞን ንጣር ከባቢ ኣየር ምድሪ ጐዳኢ ጽልዋ ከም ዘለዎ ተረጋጊጹ። ስለዚ ሰባት ዳግማይ ሓደስቲን ዝሓሸን መዝሓሊ ክደልዩ ጀመሩ።

ምስ ትሰርሕ ፍሪጅ ወይ ብዛዕባ ትካልና ዝያዳ ክትፈልጥ እንተደሊኻ፡ ኣብቲ መርበብ ሓበሬታ ምሳና ክትረዳዳእ ትኽእል ኢኻ። ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታና እዩ . https://www.feionlongelectric.com/.